Kategori: Memeliler

Memeliler; dünyamızın her yerinde yaşayan ve Dünya’da ortaya çıkan son büyük hayvan grubudur. Memeliler hava soluyabilen omurgalı hayvan sınıfı üyesi olan ve bu grubun en gelişmiş hayvanlardır. Yaklaşık 6000 tane memeli canlı vardır. Dünyada ise yaşadıkları bölgelere ve çeşitliliklerine göre altı bölgeye ayrılmışlardır. Bu grup meme bezlerine sahip olduğu için Latince mamma kelimesinden türeyerek memeliler grubu adını almıştır.
Dünyanın en küçük memelisi yaban arısı yarasası yaklaşık 1 gram ve 3 santimetre boyunda, en büyük memelisi ise 120 ton ağırlığında 35 metre boyunda olan mavi balinadır.

Memelilerin Yaşam Alanları

Okyanus, yer altı, kara dâhil her ortamda yaşayabilirler. Doğal olarak her kıtada ve her okyanusta bulunurlar. Bu kadar geniş coğrafyada yer almalarının sebebi ise hareket etme biçimleridir. Memeliler mümkün olan bütün hareket şekillerini kullanabilirler. Örneğin karasal memeliler; yürürler, koşarlar, zıplarlar, tırmanırlar, kazarlar, sallanırlar.
Memeli hayvanların bazıları karada, bazıları denizde yaşarlar ve yarasalar da bu grubun uçabilen memeli türlerindendir.
Bazı memeli türleri ise iklim koşullarının farklılaşması ile göç edebilirler ve geniş yaşam alanlarına ihtiyaç duyan bu türün zamanla sayıları azalmış hatta bazılarının ki ise yok olmuştur.

Memelilerin Genel Özellikleri

Memeliler; 6 hayvan sınıfından biridir ve onları diğer hayvan sınıflarından ayıran belirli özellikleri vardır. Bir hayvanı memeli yapan özellikler; süt veren bezlerinin olması, sıcakkanlı olmaları, kürk ve saçlarının olmasıdır. Kürklerini oluşturan kılları zaman zaman dökülmektedir. Sıcakkanlı ve omurgalı canlılar olan memeliler sürüngenlerden meydana gelmiş olmalarına rağmen onlardan birçok yapısal farklılıkları bulunmaktadır.

Sürüngenlerde pullar var iken memelilerde kıllar vardır. Aslında memeliler yaşadıkları ortamlara çeşitli uyarlamalar getirerek türlerin özelliklerini belirlemişlerdir. Mesela soğuk iklimde yaşayan memeliler kalın kürklü ve kalın yağ tabakalıdır. Bu yağ tabakaları vücut ısılarını korumaya yardımcı olup hem de vücut sıcaklıklarını sabit tutar. Sıcak iklimlerde yaşayan türlerin ise ter bezlerinin olması onların su bulamadıkları zamanlarda hayatta kalmalarını sağlar. Memelilerin çok soğuk havalarda kış uykularına yatmaları veya sıcak havalarda uyuşukluk halleri ise hayatta kalmak için gösterdikleri diğer çevre uyarlamalarıdır. Memelilerin bu yaptıkları uyarlamalar besin kıtlığında da enerjilerini korunmasına fayda sağlamaktadır.

Memelilerin kalpleri iki odacıklıdır. Sağ taraf kanı alır ve oksijenlenmesi için akciğerlere pompalar, sol taraf ise akciğerlerden oksijenlenen kanı alır ve tüm vücuda pompalar. Memelilerin akciğerleri büyüktür ve neredeyse kalple birlikte bütün karın boşluklarını doldurur. Memeli canlılar ciğerleri ile hava solurlar ve havada ki oksijen yedikleri besinlerden enerji açığa çıkarmaları için gereklidir. Memelilerin diyaframları vardır ve bunun sayesinde ciğerlere hava gelir ve atılır. Akciğerlerinin uç kısımlarında alveolleri yani hava keseleri vardır. Bu alveoller sayesinde hava değişimi gerçekleşmektedir. Memelilerin nefes alışları kas hareketleri ile sağlanmaktadır ve irade dışıdır. Suda yaşayan memeliler ise oksijen almak için sürekli su yüzeyine çıkıp inerler.

Memelilerin Diğer Özellikleri

Memelilerin solunum sistemleri kör kese ilkesine göre görev yapar.
Memelilerin dişleri birden fazla diş tipini içinde barındırmaktadır. Yani ağızlarında köpek, azı ve kesici dişleri vardır. Memelilerin dişlerinin üst yüzeyinde çiğneme yüzeyleri yer almaktadır. Dişleri keskindir ve rahatlıkla besinleri kesebilir, ezebilir ve kıstırabilirler. Memeliler evrim sürecinde dişlerinin bir kısmını kayıp etmişler ve dişleri arasında diastema adı verilen boşluklar oluşmuştur. Dönemsel diş değişimi yaşayan memeliler ergenliğe kadar süt dişlerini, erginliklerinde ise kalıcı dişlerine kullanırlar. Bazı kemirgen memelilerin ise dişleri yaşlandıkça büyüme eğilimi göstermektedir. Bu memeliler dişlerini ara sıra törpülerler çünkü dişleri büyüdüklerinde ağız açıklıkları kapanır ve yemek yemeleri engellenir. Memelilerin en hareketli organı ise dilleridir diyebiliriz böylelikle rahat yemeklerini çiğneyebilirler ve çiğneme özelliği ilk memelilerde gözükmektedir.

Çoğu memelinin sık kürk veya saçla kaplı kemikli bir iskelet yapısı vardır ve bu kürkler vücut ısısı için yalıtım ve gizleme görevi görürler. Ayrıca memelilerin terlemesine sebep olan yağ bezleri ve cilt bezleri vardır. Memeliler endotermiktir vücut yapısına sahiplerdir, bu sebeple çevre ve ortamlarının ısısından daha yüksek olan sabit bir vücut ısısını koruyabilirler. Bazı memeliler ise de epitermis kaynaklı kafalarının üstünde kemikler (boynuzlar) vardır.

Memeli Hayvanların Vücut Yapıları

Memelilerin kulakları içinde 3 kemik vardır ve bunlar çekiç, örs ve üzengidir. Bu üçlü set sayesinde kulakları iyi duyar. Fakat türler için de duyma yetenekleri farklılıklar göstermektedir.
Memelilerin kendine has beyinleri vardır ve zekilerdir. Beyinlerin de diğer türlerden farklı olarak 12 çift sinir bulunur. Memelilerin sinir sistemi ise beyin ve omurilikten oluşmuştur.
Memelilerin idrar keseleri bulunur ve boşaltımları sıvı, üre şeklindedir. Böbrekleri sadece üreyi atmak için değil ayrıca su dengesini korumak içinde çalışırlar. Üreme sistemlerine baktığımızda ise; erkeklerin testisleri vücut boşluklarında yer alan testis kesesi içerisinde yer almaktadır ve iki testisleri bulunur, dişilerde ise bir tane uterus bulunmaktadır ve vajinaları farklıdır. Dişi memelilerin iki yumurtalıkları vardır ve yumurtalar burada döllenir. Embriyo rahim içinde gelişir. Embriyo sıvı dolu bir kesenin içinde yer alır ve burada plasenta içinde kan yoluyla gelişir.
En büyük deniz memelisi mavi balina, kara memelisi gergedan ve su aygırıdır. En küçük memeli canlı ise domuz burunlu yarasadır.

Memelilerde Beslenme

Memeliler kendi içinde etçiller, otçullar ve hem et hem bitki yiyenler diye gruplandırılabilirler. Sadece böcek yiyenlere böcekçil, et yiyenlere etçil, bitki yiyenlere otçul ve hem et hem bitki yiyenlere ise omnivorlar denir. Yani memelilerin farklı farklı beslenme alışkanlıkları vardır.
Bazıları memeli türleri böcekler, solucanlar ve salyangozlar ile beslenen böcek öldürücüler olarak bilinen böcek yiyen hayvanlardır.

Böcek öldürücü olarak bilinen 345 civarında memeli türü vardır. Çoğu uzun burunlara, küçük gözlere ve çok keskin dişlere sahiptir.
Diğer bir grup ise otçullardır. Bu tür memeliler çimler, yapraklar, meyveler, sebzeler ve bitkiler ile beslenirler. Otçul memelilerin çoğu, belirli bitki kısımlarını, yaprakları veya meyveleri tercih edip yerler. Sert bitki parçalarını çiğnemeleri ve yemeleri için özel uyarlamalar yapmaları gerekmektedir. Otçullar besin değeri düşük besinlerle beslendikleri için daha çok besin tüketerek ihtiyaçları olan enerjiyi kazanmaya çalışırlar. Örneğin inekler günde yaklaşık 50 kilogram ot yerler.

Böcekçil ve otçul memelilerin yanı sıra etobur memeliler vardır. Bunlar diğer hayvan türleri ile beslenirler. Etçil memelilerin yedikleri besinler günlük enerjilerini karşılamaya yetmektedir ve besinleri çabuk sindirebilirler. Bu tür beslenen memeliler takip etme ve pusu kurma gibi özel av teknikleriyle donatılmışlardır.
Omnivorlar diye bahsedilen hem et hem de bitki yiyen grup memeliler ise her buldukları besin kaynağını tüketebilirler. Bulundukları bölge de hangi gıda kaynakları varsa onları tüketirler.

Memelilerin suya duydukları ihtiyaçta büyüklüklerine ve yaşadıkları bölgeye göre değişmektedir. Karasal memeliler suya çok ihtiyaç duymaktadırlar. Bazı memeli türleri suyu içerlerken bazıları ise yedikleri besinlerden ihtiyaçlarını karşılayabilirler.

Memelilerde Üreme

Memelilerin üreme sistemlerine göre üç genel gruba ayrılırlar. Bunlar; monotremler, keseliler ve plasentalı memelilerdir. Monotrem memelilere gagalı memelilerde denir ve bu grup doğum yapmaz yumurtlarlar, doğan yavru memeli sütle beslenerek büyür. Bu tür memelilerin tüyleri oluşana kadar anne tarafından korunurlar. Keseliler olarak ayrılan grup ise yavrularını doğururlar ve yavruları az gelişmiş doğarlar ve doğduklarında dişi memeliler karın bölgelerinde yer alan keseciklerde taşımaya devam eder. Yavrularını süt ile beslerler, ter ve yağ bezleri çok gelişmiştir. Keseli memelilerin kıllı vücut yapıları vardır ve sindirim ile solunum sistemleri birbirlerinden ayrılmıştır.

Memeli Türlerinde

Plasentalı memelilerde ise embriyo anne karnında plasentadan oksijen ve beslenme ihtiyaçlarını karşılarlar ve burada büyürler.
Genelleme ile anlatmak gerekirse memelilerin üreme şekilleri eşeyli üremedir ve iç döllenme şeklinde gerçekleşmektedir. Yani hücreler dişi memelinin vücudunda birleşirler. Çoğu memeli doğum yaparak çoğalmaktadır. Birçoğunda plasenta bulunur ve bu plasenta embriyonun beslenmesini sağlamaktadır. Çiftleşme sonrası memeli hayvan boyutuna uygun olarak hamilelik dönemi geçirir. Yani memelinin boyutu büyüdükçe hamilelik sürecinde o kadar uzun dönemde olur.
Doğurarak çoğalan memeliler yavrularına uzun süre bakarlar ve onları süt ile beslerler. Bu süt onların bağışıklığını güçlendiren antikor içerir. Bazı memeli türlerinde ise gelişim tamamlanmadan doğum gerçekleşir. Yavru gelişimini süt bezleri bulunan özel bir kesede tamamlamaktadır.
Memeliler hassas ve korumaya ihtiyacı hissettikleri, diğer hayvanlar tarafından avlanabilecekleri doğum sonrası dönemde sayıca koruma ve güvenlik sağlayabilecek toplu gruplarda veya topluluklarla yaşarlar.

Başta söylediğimiz gibi memeliler omurgalı sınıfına ait bir tür olmaktadır. Fakat memelileri bu gruptan ayıran belirli farklılıklar vardır. Bunları genel olarak sıralamamız gerekirse bunlar; yaklaşık 36-38 derecede sabit vücut ısıları, diğer hayvanlara oranla çevreden daha bağımsız yaşayabilmeleri ve biyolojik yapıları farklı şekilde düzenlenmiştir. Biyolojik farklılıklarına örnekler vermemiz gerekirse dişi memelilerinin omurgalılardan farklı olarak süt bezleri vardır ve yavrularını süt ile beslerler, emzirirler. Yine memelilerin üç orta kulak kemikleri vardır ve çene yapıları omurgalılardan farklıdır. Vücutlarında yer alan kıl ve tüyler, derilerinde yer alan bezler sayesinde vücut ısılarını verimli kullanabilirler. Yine omurgalı grubundan farklı olarak akciğer solunumu yaparlar ve yeryüzüne omurgalılardan daha kolay uyum sağlayan gruplardır. Memeli olmayan omurgalılar ise kuşlar, sürüngenler, balıklar ve iki yaşamlılardır(amfibiler).